Averbode: Norbertijnenabdij |
Premonstratensian abbey; diocese of Luik (Mon.Praem. II, p. 270), circarie Brabant, daughter abbey of Michielsabdij. Founded 1134 by count Arnould de Looz. Already in the 12th century there was a scriptorium (Lefèvre: L'ancienne bibliothèque ...).
Patron saints: Maria and Johannes Baptista.
Among the parish churches served by Averbode: Venlo: Martinuskerk; Rotselaar: Pieterskerk (see: De abdij van Averbode (Averbode 1980), p. 44).
The liturgical manuscripts are mentioned in R. van Waefelghem: Répertoire ..., pp. 15-17 (nr. 27). Many of the manuscripts of the medieval abbey are now in the abbey archive.
Luik, UB, nr 253, Exemplare missarum (Gospel readings; Historische schoonheid van Averbode, pp. 172-173, nr. 101) | |
Luik, UB, 363, Evangeliarium (12th century) | |
B-AVERBna IV 64, Missale confessorum, 1st half 16th century | |
B-AVERBna IV 91, Liturgy of the dead, 16th century | |
B-AVERBna IV 133, Passions, 1511 | |
B-AVERBna IV 411, Collectarius, intonation book etc., 1493 | |
B-AVERBna IV 412, Antiphoner winter part, 1st half 16th century | |
B-AVERBna IV 413, Antiphoner summer part, 1st half 16th century | |
B-AVERBna IV 419, Graduale, 15th century | |
B-AVERBna IV 430, Antiphoner winter part, 15th century | |
B-AVERBna IV 434, Processionale, 16th century | |
B-Br 1004, Horae, 15th century, Glorieux-de Gand: Provenance monastique ..., nr. 56, p. 573 |
In addition, many of the fragments preserved in the abbey's archive must be from the abbey's liturgical manuscripts (e.g. IV 414). B-Br IV 625 nr 10 bears the name of one of the abbots of the abbey.
Monasticon Belge IV/3, pp. 621-676 | |
Lefèvre: L'ancienne bibliothèque de l'abbaye d'Averbode d'après les sources d'archives, in: Acta Praemonstr. 36 (1960), pp, 62-112, 317-336 | |
Lefèvre: Transcriptions, enluminures et reliures | |
Smeyers & Muyle, in: Arca Lovaniensis 7 (Jaarboek 1978), p. 335: the Brethren of Common Life of St Maartensdal in Leuven worked for Averbode, and Maria van Bel painted miniatures in the Averbode manuscripts; for Maria van Bel also Smeyers 1973, p. 127 | |
Smeyers: De liturgische handschriften der abdij Averbode (mainly on the Missale Confessorum) | |
Historische schoonheid van Averbode, pp. 165-184 | |
Kunst uit Norbertijner abdijen in Brabant |
De handschriften van Averbode zijn bij de Franse Revolutie in
veiligheid gebracht en na de heroprichting van de abdij weer bij
elkaar besprokkeld. Momenteel bevat het abdijarchief een aantal volledige
handschriften en een aantal fragmenten. De volledige handschriften
vormen een homogene groep; enkele ervan zijn gedateerd en dragen de
naam en/of het wapen van abt Gerard Vander Scaeft uit het eerste derde
van de 16e eeuw. Van deze handschriften is het zonder meer duidelijk
dat ze voor Averbode gemaakt zijn. De handschriften die zulks ontberen
vertonen dezelfde stijl en bevatten dezelfde liturgie; al hebben ze
geen interne aanwijzingen, ze zullen zeker uit Averbode afkomstig zijn
(met uitzondering van IV 418). Het is duidelijk dat onder abt Gerard
Vander Scaeft een flink aantal nieuwe boeken besteld werden; ze werden
echter niet in het eigen huis vervaardigd, al moet Averbode reeds in
de 12e eeuw een eigen scriptorium gehad hebben.
De band met de abdij Averbode blijkt onder andere uit de gezangen voor
Johannes de Doper. Het is voorschrift binnen de orde, dat daar waar
Jan Baptist patroon was, op zijn feest de sequentia Gaude caterva
gezongen werd. Deze sequentia is te vinden in de misboeken (zie
bijvoorbeeld hs IV 419, ff. 168r-170r); sommige verzen zijn voorzien
van indicaties voor het koor en de cantores. Deze specifieke verering
voor Johannes de Doper gaat (althans dat denk ik) terug op het feit
dat de kapel bij Laon waar Norbertus met zijn volgelingen de orde
heeft opgericht, aan Johannes de Doper gewijd was. De handschriften
bevatten ook meerdere missen voor het feest van Geboorte van Johannes
Baptist: Missa in vigilia (intr. Ne timeas), ad summam missam
(intr. De ventre matris), maar dat is niets bijzonders, dat vindt men
ook elders. De datering van zowel de handschriften als de fragmenten is aan de ruwe kant, en is zeker voor verfijning of correctie vatbaar. Sommige handschriften dragen het wapen van abt Gerard Vander Scaeft; dit wapen is exact hetzelfde als dat van zijn neef (oomzegger) Dionysius die hem als abt opvolgde. Omdat Gerard in sommige handschriften expliciet genoemd wordt, ga ik ervan uit dat het wapen altijd naar hem wijst, en nooit naar zijn broer. In het archief berust Reg. I 279 Archivorum Averbodiensis per capsas ..., archiefinventaris door A. van Hulsel, einde 18e eeuw, p. 215-216: Het handschriftenbezit van de abdij. Volgens Herman Janssens (febr. 2001) is deze handschriftenlijst (AAA., I, Reg. 279, p. 215-227) opgesteld op het einde van de 18e eeuw, enkele jaren voor de opheffing; behalve enkele ordinarii zijn er geen liturgische handschriften in vermeld. |
The abbey's archive holds a number of manuscripts. Probably many of these have been property of the medieval abbey, though not all of them show internal evidence.
B-AVERBna IV 64, Missale confessorum of Averbode | |
B-AVERBna IV 91, Liturgy of the dead | |
B-AVERBna IV 133, Passions, 1511 | |
B-AVERBna IV 411, Collectarius, intonation book etc., 1493, for Averbode | |
B-AVERBna IV 412, Antiphoner winter part, belonging to Averbode, 1st half 16th century | |
B-AVERBna IV 413, Antiphoner summer part, 1st half 16th century | |
B-AVERBna IV 414, Fragments | |
B-AVERBna IV 415, Fragments | |
B-AVERBna IV 416, Fragments | |
B-AVERBna IV 417, 3 boxes with fragments | |
B-AVERBna IV 418, Office and Mass chants, 1550, for the Lambertuskerk of Hechtel | |
B-AVERBna IV 419, Graduale, 15th century, Averbode | |
B-AVERBna IV 430, Antiphoner winter part, 15th century | |
B-AVERBna IV 431, Fragments | |
B-AVERBna IV 432, Fragments | |
B-AVERBna IV 434, Processionale of Averbode |
There are some 16th century manuscripts for profession, election of an abbot etc.
Besides there are post-medieval manuscripts: B-AVERBna IV 421 (Mass and Office chants); B-AVERBna IV 422 (antiphonarium de sanctis); B-AVERBna IV 423 (antiphonarium de sanctis); B-AVERBna IV 424-IV 427 (4 very large choir books for the Divine Office, ca 1672); B-AVERBna IV 428 (antiphonarium); B-AVERBna IV 429 (antiphonarium de tempore); B-AVERBna IV 433 (Processionale for a nuns convent); B-AVERBna IV 435 (Intonation book, according to the text on p. 1 premonstratensian); B-AVERBna IV 436 (choir book, 1777); B-AVERBna IV 437a-b-c (3-part Lamentations for Holy Week), and many others.
And imprints: B-AVERBna IV 420.